SERBIA

TREGUESIT E CILËSISË SË TË DREJTAVE TË PUNËTORËVE

Mario Reljanović

1. MUNDËSITË E PUNËSIMIT

1.1 Bazat ligjore të të drejtave të punëtorëve

Ligji aktual i punës u miratua në vitin 2005, me ndryshime të mëdha në vitin 2014 (më shumë se një e treta e ligjit u ndryshua ndjeshëm me këtë rast). Procedura për miratim në vitin 2014 nuk u respektua, sindikatat nuk ishin pjesë e grupit të punës në fazat e fundit, në kundërshtim me ligjin. Këshilli Social dhe Ekonomik nuk miratoi kurrë mendimin për ndryshimet dhe nuk pati debat publik. Sindikatat i kundërshtuan fuqishëm ndryshimet.

Çështja e ligjit të punës është ndarë ndër vite në numrin e të ashtuquajturave akte anësore, duke rregulluar vetëm një aspekt të të drejtave të punëtorëve, ose disa regjime specifike të punës. Serbia ka Ligj të veçantë për grevën, Ligjin për punën sezonale, Ligjin për punësimin e agjencive, etj. Ka edhe disa regjime pune që janë futur përmes akteve nënligjore, gjë që është antikushtetuese, si Urdhëresa për programin “Paga ime e parë”.

1.2. Situata e përgjithshme në tregun e punës

Sipas Anketës së Fuqisë Punëtore të kryer nga Zyra e Statistikave të Republikës së Serbisë, të dhënat mbi situatën e përgjithshme në tregun e punës për tremujorin e parë të vitit 2024^[1] janë si më poshtë:

• shkalla e aktivitetit ishte 56,2%;
• shkalla e punësimit ishte 50,9%;
• shkalla e punësimit joformal ishte 12,1%;
• shkalla e papunësisë ishte 9,4%.

Numri i përgjithshëm i punëtorëve në tremujorin e parë të vitit 2024 ishte 2.313.672. Sektori publik punësoi 614.522 persona, ndërsa pjesa tjetër ishin në sektorin privat. 414.777 punëtorë ishin të punësuar si sipërmarrës (ose te sipërmarrësit) dhe kishte 50.909 bujq të regjistruar. Shumica e punëtorëve në sektorin privat punonin në industrinë përpunuese (500.666) dhe në bizneset e tregtisë me shumicë dhe pakicë (358.926).

1.3. Çështje të tjera të rëndësishme që do të analizohen brenda kësaj njësie

Është e rëndësishme të theksohet se shkalla e punësimit, sipas metodologjisë së përdorur, i referohet çdo personi që punon, pavarësisht nëse ata kanë punuar në një marrëdhënie pune apo jo. Kjo shkallë përfshin punësimin afatshkurtër dhe të padokumentuar (joformal). Nga ana tjetër, shkalla e papunësisë zbatohet vetëm për ata persona që kërkojnë në mënyrë aktive punë në periudhën e shqyrtuar përmes Shërbimit Kombëtar të Punësimit, dhe jo për ata që këtë e bëjnë në mënyra të tjera.

Shkalla e papunësisë së të rinjve mbetet ende e lartë në 24,5%.

Shkalla e punësimit joformal është në rënie, por është ende e lartë në disa aktivitete: në bujqësi shkalla është deri në 50.5%.

Duhet të theksohet gjithashtu se metodologjia e llogaritjes së shkallës së punësimit çon në nivele jorealiste të larta të punësimit në muajt kur punët sezonale janë aktuale.

2. FITIMI ADEKUAT DHE PUNA PRODUKTIVE

2.1. Të dhënat themelore mbi fitimin

Të dhënat themelore për fitimet e punëtorëve janë si më poshtë:

• paga minimale për vitin 2024 është 271 RSD (rreth €2.31^[2]) për orë pune, pa tatim mbi të ardhurat dhe kontribute të sigurimeve shoqërore, për një muaj që përbëhet nga 176 orë pune, paga minimale për punësim me kohë të plotë është përcaktuar në 47,696 RSD (rreth €406)^[3];
• fitimet mesatare (shuma neto) ishin 96.913 RSD (rreth €824.79)^[4];
• fitimet mediale ishin 72.979 RSD^[5] (rreth €621.10);
• raporti i pagës minimale me pagën e jetesës (144.457 RSD për vitin 2023) në mars 2024 ishte 1:3,17 (paga minimale mbulonte 31,52% të pagës së jetesës)^[6];
• raporti i të ardhurave mesatare me pagën e jetesës në mars 2024 ishte 1:1,98 (paga mesatare mbulonte 50,52% të pagës së jetesës);
• fitimet më të larta neto ishin në media dhe komunikim^[7] (224.484 RSD, rreth €1,910) dhe në financa dhe sigurime (143.817 RSD, rreth €1,224); fitimet më të ulëta ishin në bujqësi (75.161 RSD, rreth €640) dhe në bizneset e tregtisë me shumicë dhe pakicë (79.674 RSD, rreth €678)^[8].

2.2. Çështje të tjera të rëndësishme që do të analizohen brenda kësaj njësie

Nuk ka rregullim të pagës minimale në marrëveshjet kolektive, paga minimale e përcaktuar me ligj zbatohet për të gjithë punëtorët. Rritja e pagave në vitet e mëparshme është statistikisht e rëndësishme, por është e pamjaftueshme për të mbajtur ritmin e inflacionit. Kjo vlen sidomos për rritjen e çmimeve të mallrave të konsumit.

Në vlerësimet statistikore zyrtare përdoret kategoria “shporta minimale e konsumatorit”, e cila është edhe një nga faktorët për përcaktimin e pagës minimale sipas ligjit të punës. Megjithatë, kjo kategori nuk është e përshtatshme për krahasime reale ekonomike të të ardhurave me shpenzimet e jetesës, sepse përfaqëson shpenzimet e tre decileve më të varfra të popullsisë që ata mund të përballonin për nevojat themelore të jetës (shporta minimale e konsumatorit në prill 2024^[9] ishte 53.371 RSD, rreth €454).

Rreziku nga varfëria

• Në vitin 2023, shkalla e rrezikut nga varfëria ishte 19.9%, që është 0.3 pikë përqindje më e ulët krahasuar me vitin 2022;
• Shkalla e rrezikut nga varfëria përfaqëson përqindjen e individëve të ardhurat ekuivalente të disponueshme të të cilëve janë nën pragun e rrezikut të varfërisë, e cila në vitin 2023 arriti në 29,100 dinarë (rreth €248.71) mesatarisht në muaj për një familje me një person.

3. ORARI I DENJË I PUNËS

3.1. Të dhënat themelore për orarin e punës

Sipas Ligjit të Punës të Serbisë^[10]:

• kohëzgjatja maksimale ligjore e punës me orar të plotë: 40 orë pune (nuk përfshihen orët shtesë);
• orari mesatar i punës (të dhënat e Eurostatit për vitin 2023^[11]): 41,7 orë pune në javë;
• kohëzgjatja maksimale ligjore e punës jashtë orarit: 8 orë në javë dhe 4 orë në ditë;
• kohëzgjatja maksimale ligjore e orarit të punës në rishpërndarjen e orarit të punës: 60 orë në javë dhe 13 orë në ditë; megjithatë, orët mesatare të punës në të gjithë periudhën e rishpërndarjes duhet të jenë brenda javës së punës 40-orëshe^[12];
• orët minimale të pushimit ditor: 12 orë (11 orë në regjimin e rishpërndarjes);
• orët minimale të pushimit javor: 24 orë;
• kohëzgjatja minimale e pushimit vjetor (në ditë ose javë pune): 20 ditë pune, 4 javë pune.

3.2 Informata shtesë rreth orarit të punës

Sipas Ligjit të Punës të Serbisë:

• Ekzistojnë arsye specifike për futjen e orëve shtesë të përcaktuara me ligj (në rast të forcës madhore, rritjes së papritur të vëllimit të punës dhe në raste të tjera kur bëhet e domosdoshme përfundimi i një pune të paplanifikuar brenda një afati specifik);
• Ekzistojnë arsye specifike për futjen e rishpërndarjes së orëve të punës të përcaktuara me ligj (kur kërkohet nga natyra e veprimtarisë, organizimi i punës, shfrytëzimi më i mirë i mjeteve të punës, përdorimi më racional i orëve të punës dhe ekzekutimi i një pune specifike brenda afateve të përcaktuara);
• Orët shtesë paguhen me një shkallë të rritur (26% mbi pagën bazë).

3.3. Çështje të tjera të rëndësishme që do të analizohen brenda kësaj njësie

Duhet të theksohet se punëdhënësit shpesh nuk i respektojnë dispozitat që lidhen me dhënien e shpjegimeve për futjen e orëve jashtë orarit dhe rishpërndarjen e orëve të punës, ose ato shpjegime janë formale dhe nuk kanë bazë në realitet. Një javë pune gjashtëditore që zgjat 48 orë është e zakonshme në shumë industri përpunuese, si dhe në tregti, turizëm dhe disa industri të tjera shërbimi. Edhe pse kjo sjellje është e paligjshme pasi oraret e gjata të punës nuk vërtetohen me arsyetime të përcaktuara me ligj, ajo tolerohet nga inspektorët e punës.

4. STABILITETI DHE SIGURIA NË PUNË

4.1. Informata rreth stabilitetit të punës

Sipas të dhënave të Eurostatit për tremujorin e katërt të vitit 2023^[13], 20% e punëtorëve në Serbi kishin kontratë pune me afat të caktuar. Ekzistojnë gjithashtu të dhëna të Eurostatit për punëtorët e përkohshëm të agjencive në Serbi: shkalla e punëtorëve të agjencive në numrin e përgjithshëm të punëtorëve ishte 1,3% në vitin 2022^[14];

Kontratat me afat të caktuar u përcaktuan mbi parimet e mëposhtme të përcaktuara në Ligjin e Punës të Serbisë:

• kohëzgjatja maksimale e kontratës është 24 muaj, me përjashtime të përcaktuara në ligjin e punës;
• nuk ka mundësi të lidhjes së një kontrate me afat të caktuar pa arsye të veçantë (të parashikuar me ligj);
• ekziston mundësia e zgjatjes së kontratës dhe lidhjes së një numri më të madh kontratash të njëpasnjëshme; nuk ekziston numri maksimal i kontratave të njëpasnjëshme të përcaktuara nga ligji i punës, për sa kohë që kohëzgjatja e tyre kumulative është brenda kufijve ligjorë.

4.2. Informata rreth sigurisë në punë

Sipas Ligjit të Punës të Serbisë:

• arsyet e ndërprerjes së kontratës përcaktohen nga Ligji i punës;
• procedura e ndërprerjes së kontratës përcaktohet nga Ligji i punës;
• periudha e njoftimit parashikohet nga Ligji i Punës vetëm në një rast (punëmarrësi, kontrata e punës e të cilit është anuluar për shkak të performancës së pakënaqshme të punës, dhe/ose mungesës së njohurive dhe aftësive të nevojshme, ka të drejtë për një periudhë njoftimi që do të përcaktohet me një akt nënligjor ose kontratë pune, e cila nuk mund të jetë më e shkurtër se tetë, as më e gjatë se 30 ditë);
• pagesa e largimit nga puna sigurohet vetëm me rastin e largimit nga puna; shuma e pagës së pushimit nga puna përcaktohet me akt nënligjor ose kontratë pune, me kusht që të mos jetë më e ulët se shuma e një të tretës së pagës së punëmarrësit për çdo vit të plotë pune në marrëdhënie pune me punëdhënësin ku ai ushtron të drejtën e pagës së largimit nga puna;
• në rast të ndërprerjes së kontratave të punës, të gjithë punëmarrësit kanë të drejtë të paguhen për të gjitha pagat e papaguara dhe përfitimet e tjera të fituara gjatë punës së tyre; punëmarrësit mund të kenë të drejta të tjera, në varësi të mënyrës së ndërprerjes së marrëdhënies së punës;
• nëse ndërprerja e kontratës së punës iniciohet nga punëdhënësi, sigurimi i papunësisë ofrohet vetëm në rastet e falimentimit ose likuidimit të punëdhënësit, ndërprerjes së kontratës afatshkurtër të punës dhe në rastet e ndërprerjes për shkak të tepricës, sipas kushteve të caktuara të përcaktuara në Ligjin për Sigurimin e Punësimit dhe të Papunësisë^[15] në lidhje me kohëzgjatjen totale të sigurimit të papunësisë.

4.3. Çështje të tjera të rëndësishme që do të analizohen brenda kësaj njësie

Dispozitat ligjore për arsyet e lidhjes së një kontrate pune me afat të caktuar zakonisht nuk respektohen ose deklarohen vetëm zyrtarisht, edhe pse ato nuk korrespondojnë me realitetin. Edhe pse kjo praktikë është e paligjshme, inspektorati i punës e toleron atë.

Ndryshimet e bëra në Ligjin e Punës në vitin 2014 lehtësuan ndjeshëm procedurën e largimit nga puna dhe i shkurajuan punëtorët për të filluar një kontest të punës për shkak të largimeve të paligjshme nga puna. Përfaqësuesit e sindikatave mbrohen zyrtarisht nga shkarkimi bazuar vetëm në punën e tyre sindikale. Megjithatë, ata shumë shpesh janë viktima të abuzimeve që ekzistojnë në lidhje me procedurën e rregullt të largimit nga puna. Në rast të përfaqësuesve të sindikatave me kontratë afatshkurtër, kontrata me ta thjesht nuk zgjatet pas skadimit të së vjetrës. Nëse kanë kontrata për një periudhë të pacaktuar, zakonisht largohen nga puna në bazë të shkeljes së disiplinës së punës, për vepra të pretenduara disiplinore (që punëdhënësit zakonisht i kanë falsifikuar).

Personat që janë të angazhuar në të ashtuquajturën punë pa punësim (llojet specifike të kontratës së angazhimit në punë që nuk përbëjnë marrëdhënie pune, por që megjithatë përcaktohen nga Ligji i Punës) nuk ushtrojnë asnjë nga të drejtat e lartpërmendura. Ndër të tjera, ata nuk kanë të drejta për arsye të përcaktuara ligjërisht për ndërprerjen, procedurën e ndërprerjes ose periudhën e njoftimit (kontratat e tyre mund të zgjidhen në çdo kohë, dhe hyjnë në fuqi menjëherë).

5. MUNDËSITË DHE TRAJTIMI I BARABARTË

5.1. Informata rreth sistemit kombëtar kundër diskriminimit

Ligji për ndalimin e diskriminimit^[16] ekziston që nga viti 2009. Diskriminimi në punë është i rregulluar me atë ligj, por edhe me Ligjin e Punës dhe disa ligje të tjera. Diskriminimi në përgjithësi, duke përfshirë diskriminimi në fushën e punës, ndalohet sipas çdo karakteristike personale. Ekzistojnë norma specifike që përcaktojnë ndalimin e diskriminimit në punësim, në drejtim të ushtrimit të të drejtave në bazë të punës, avancimit në karrierë, ndërprerjes së kontratës së punës. Në përputhje me Ligjin për Ndalimin e Diskriminimit është krijuar zyra e Komisionerit për Mbrojtjen e Barazisë. Nëse një person vlerëson se ka qenë viktimë e diskriminimit, mund të iniciohen disa mekanizma ligjorë, ndër të tjera mosmarrëveshja ligjore para gjykatës dhe mekanizmi i posaçëm i mbrojtjes para zyrës së Komisionerit të lartpërmendur.

5.2 Informata rreth sistemit kombëtar të barazisë gjinore

Ekzistojnë norma specifike që ndalojnë diskriminimin në bazë të gjinisë, detyrimeve familjare. Nuk lejohet të bëhen pyetje në lidhje me statusin martesor dhe familjar gjatë një interviste pune.

Nuk ka leje të detyrueshme atësie. Prindërit mund të vendosin se kush do të përdorë rreth nëntë muaj pushim pasi nëna i ka përdorur tre muaj pushim të detyrueshëm të lehonisë.

5.3. Informata rreth efekteve të sistemit kundër diskriminimit

Sipas të dhënave të bazuara në Anketat tremujore të Fuqisë Punëtore të Zyrës së Statistikave të Republikës së Serbisë, të dhënat për (pa)barazinë gjinore për vitin 2023 janë si më poshtë:

• ka një hendek gjinor në shkallën e aktivitetit prej 12,1% pikë përqindjeje;
• ka një hendek gjinor në punësimin prej 11,6% pikë përqindjeje.

Parimi i “pagës së barabartë për punën me vlerë të barabartë” është pranuar në Ligjin e Punës të Serbisë. Megjithatë, sipas Zyrës së Statistikave të Republikës së Serbisë (të dhënat nga shtatori 2023)^[17] ekziston një hendek gjinor i fitimeve prej 14,3%. Ky hendek është më i madh me nivelin e lartë të arsimit, kështu që është 26,7% mes burrave dhe grave (me arsim të lartë) me fakultet dhe 25,8% mes atyre me studime postdiplomike (LL.M., Ph.D. dhe te tjerëve).

5.4. Çështje të tjera të rëndësishme që do të analizohen brenda kësaj njësie

Edhe pse sistemi kundër diskriminit është normativisht i plotë, në praktikë ka shumë raste të diskriminimit. Në një raport të veçantë të vitit 2019, Komisioneri për Mbrojtjen e Barazisë vuri në dukje mbizotërimin jashtëzakonisht të madh të diskriminimit në fushën e punës^[18]. Diskriminimi në fushën e punës është më i përhapur në lidhje me personat me invaliditet, punëtorët më të rinj dhe më të vjetër, romët, si dhe në lidhje me stereotipet gjinore.

6. MJEDISI I SIGURTË I PUNËS

6.1. Treguesit e ofrimit të masave adekuate për mbrojtjen dhe sigurinë e punëtorëve

Sipas statistikave zyrtare, këto janë të dhënat përkatëse për vitin 2023:

• numri i punëtorëve të vrarë në baza vjetore në vitin 2023 ishte 42 persona^[19];
• numri i lëndimeve të rënda trupore të punëtorëve në vitin 2023 ishte 886^[20];
• numri i punëtorëve të vrarë për 100,000 punëtorë në vitin 2023 ishte 1,8;
• numri i lëndimeve të rënda trupore për 100,000 punëtorë në vitin 2023 ishte 3,75;
• 218 inspektorë të punës^[21] u angazhuan për 2.360.588 punëtorë, që është e barabartë me një inspektor pune për çdo 10.828 punëtorë, ose 0,92 inspektorë pune për 10.000 punëtorë.

6.2. Rregullimi i sistemit të shëndetit dhe sigurisë në punë

Në përputhje me Ligjin për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë^[22], ekzistojnë mekanizma të brendshëm dhe të jashtëm për mbrojtjen e të drejtave të punëtorëve në lidhje me sigurinë dhe shëndetin në punë. Një punëtor që beson se siguria, jeta ose shëndeti i tij/saj është i kërcënuar, domethënë se masat e sigurisë dhe mbrojtjes së shëndetit nuk respektohen, ai/ajo mund të refuzojë të punojë në kushte të tilla. Gjithashtu, punëmarrësi mund të largohet nga vendi i tij/saj i punës në atë situatë. Inspektimi i punës është një nga mekanizmat e jashtëm për mbrojtjen e të drejtave të punëtorëve në këtë fushë. Inspektori i punës mund të ndalojë procesin e punës në një vend të caktuar pune, në një hapësirë të caktuar pune, ose në lidhje me punëdhënësin në tërësi, nëse ai/ajo beson se ka rrezik për jetën ose shëndetin e punëtorëve ose të palëve të treta.

Pushimi mjekësor me pagesë është i mundur dhe kompensimi i pagave arrin në 65% (në shumicën e rasteve) ose 100% nëse shkaku i pamundësisë për të punuar lindi gjatë procesit të punës, edhe në rastin e mbajtjes së shtatzënisë. Dokumentacioni për pushim mjekësor lëshohet nga mjeku i përgjithshëm dhe mund të zgjasë deri në 30 ditë, pas së cilës punëmarrësi shkon në ekzaminimin e bordit mjekësor të fondit të sigurimit mjekësor. Punëdhënësi ka mekanizma për të verifikuar vërtetësinë e pushimit mjekësor – ai mund të kërkojë një ekspertizë të komisionit mjekësor në çdo kohë. Ai nuk mund t’ia referojë punëmarrësin ushtruesve privatë, ose të kryejë ndonjë lloj hetimi që do të çonte në shkeljen e të drejtës së privatësisë së punëmarrësit, as në shkeljen e të drejtës së mbrojtjes së të dhënave të tij personale.

6.3. Çështje të tjera të rëndësishme që do të analizohen brenda kësaj njësie

Ka deficit të konsiderueshëm të inspektorëve të punës në fushën e sigurisë në punë. Përgjegjësia penale dhe përgjegjësia për kundërvajtje e punëdhënësit praktikisht nuk ekzistojnë, pasi shumica e procedurave për përcaktimin e përgjegjësisë nuk përfundojnë me dënim, ose sanksioni i vënë është jashtëzakonisht i butë dhe joproporcional me shkeljen e ligjit. Sipas hulumtimit të vitit 2023 vetëm 3% e personave përgjegjës në punëdhënës shpallen fajtorë për vdekjen e punëtorëve në punë dhe dënohen me burgim^[23]. Me ligj, punëtorët mund të refuzojnë të punojnë në kushte të pasigurta, por ata rrallë e bëjnë këtë për shkak të frikës nga pasojat – zakonisht largimet nga puna, por edhe ngacmimet në punë.

7. SIGURIA SOCIALE

7.1. Shuma adekuate e pensioneve të punëtorëve

Sipas të dhënave në dispozicion, janë bërë krahasimet e mëposhtme:

• shuma e pensionit minimal për vitin 2024 është 24.987 RSD (rreth €212.66)^[24];
• shuma mesatare e pensionit (për maj 2024): 45.732 RSD (rreth €389.21)^[25];
• shuma e pensionit medial nuk është në dispozicion;
• raporti i pagës së jetesës (paga e jetesës për vitin 2023 ishte 144,457 RSD, rreth €1,235) ndaj pensionit minimal është 1:5,78 (pensioni minimal i mbuluar 17,18% e pagës së jetesës) dhe raporti i pagës së jetesës me pensioni mesatar 1:3.16 (pensioni mesatar mbulonte 31.41% të pagës së jetesës);
• numri i pensionistëve të punësuar është rreth 50.000^[26];
• numri i të moshuarve që kanë arritur në fund të moshës së punës dhe që nuk kanë realizuar të drejtën për asnjë lloj pensioni është rreth 150.000^[27].

7.2. Çështje të tjera të rëndësishme që do të analizohen brenda kësaj njësie

Pensioni i punëtorëve bujqësorë është jashtëzakonisht i ulët: 19.779 RSD (rreth €168.33) ishte pensioni i tyre në mars 2024. Gjithashtu, ekziston shqetësimi i shtuar se sigurimi ekzistues i pensioneve nuk është i mjaftueshëm në planin afatgjatë dhe kjo do të çojë në rritjen e mëtejshme të varfërisë së të moshuarve. Sipas disa llogaritjeve, punëtorët me 40 vjet sigurim pensional do të kishin të drejta në pension vetëm rreth €220, nëse fitimi i tyre do të ishte me kohë të plotë në nivelin e pagave minimale.^[28]

Një person i siguruar fiton të drejtën e pensionit të pleqërisë kur arrin:

• 65 vjeç dhe të paktën 15 vjet kontribute sigurimi^[29];
• 45 vite kontribute sigurimi, pavarësisht moshës.

8. DIALOGU SOCIAL, PËRFAQËSIMI I PUNËDHËNËSVE DHE PUNËTORËVE

8.1. Të dhëna themelore mbi efektet e dialogut social dhe negocimit kolektiv

Shkalla e sindikalizimit të punëtorëve (shkalla e dendësisë së sindikatave) nuk është përcaktuar zyrtarisht për më shumë se një dekadë, që nga viti 2010 kur ishte 27,9%.^[30] Së këndejmi, të dhënat e fundit zyrtare nuk janë relevante, pasi shkalla e sindikalizimit sigurisht që ka rënë gjatë dekadës së fundit. Disa vlerësime konsiderojnë se rreth 25% e punëtorëve ishin anëtarë të sindikatave në vitin 2017, kryesisht në sektorin publik.^[31]

Shkalla e mbulimit të marrëveshjeve kolektive në nivel kombëtar është gjithashtu e panjohur. Nuk ka të dhëna zyrtare, dhe disa vlerësime e konsiderojnë të jetë në intervalin prej 25% në vitin 2016.^[32]

Ekzistojnë dy sindikata përfaqësuese dhe një shoqatë përfaqësuese e punëdhënësve (e cila kryesisht mbledh punëdhënësit vendorë dhe nuk ka punëdhënës të mëdhenj të huaj ne mësin e anëtarëve të saj) në nivel kombëtar.

8.2. Informata shtesë mbi negocimin e dialogut social

Sipas Ligjit për Këshillin Socioal dhe Ekonomik^[33], ekziston një Këshill Social dhe Ekonomik i Republikës së Serbisë dhe këshillat socio-ekonomikë lokalë që mund të organizohen në çdo njësi të vetëqeverisjes lokale. Serbia nuk ka marrëveshje të përgjithshme kolektive që kur e vjetra skadoi në vitin 2011. Ekzistojnë disa organe ad hoc ose të përhershme trepalëshe; bordi drejtues i fondeve të detyrueshme të sigurimeve shoqërore organizohen në bazë të parimeve trepalëshe. Punëdhënësit e huaj kryesisht lihen jashtë proceseve të negocimeve kolektive; vetëm pak prej tyre janë anëtarë të shoqatës së vetme përfaqësuese të punëdhënësve, shoqatës serbe të punëdhënësve.

8.3. Çështje të tjera të rëndësishme që do të analizohen brenda kësaj njësie

Ekzistojnë probleme serioze me funksionimin e dialogut social. Organizimi dhe aktivitetet sindikale shtypen në mënyrë aktive dhe të paligjshme nga disa punëdhënës dhe një sjellje e tillë nuk sanksionohet në mënyrë adekuate nga autoritetet kompetente shtetërore. Ekziston perceptimi se pushteti aktual për të vendosur mbi të drejtat ekonomike dhe sociale ka kaluar tek organizatat lobuese dhe odat e huaja tregtare, kështu që dialogu social është kryesisht vetëm i simuluar dhe jo i sinqertë. Negocimet kolektive po zhvillohen vetëm në nivele të ulëta (te punëdhënësit individualë) dhe me rezultate modeste.

Production of this document was supported by Rosa Luxemburg Stiftung Southeast Europe with funds of the German Federal Foreign Office. This publication or parts of it can be used by others for free as long as they provide a proper reference to the original publication. The content of the publication is the sole responsibility of the Centre for the Politics of Emancipation and does not necessarily reflect a position of RLS.

^[1]Zyra Statistikore e Republikës së Serbisë, Anketa e Fuqisë Punëtore, Tremujori i I-rë 2024, https://www.stat.gov.rs/en-US/vesti/statisticalrelease/?p=15166&a=24&s=2400?s=2400, 25.6.2024.

^[2]Me kursin e këmbimit: 1€ = 117,5 RSD. Ky kurs do të zbatohet përgjatë Raportit.

^[3]Vendimi i Qeverisë së Serbisë për pagën minimale për periudhën janar – dhjetor 2024, Gazeta zyrtare e Republikës së Serbisë, nr. 79/2023.

^[4]Enti Statistikor i Republikës së Serbisë, Raporti statistikor për muajin mars 2024, https://www.stat.gov.rs/sr-latn/vesti/statisticalrelease/?p=15139&a=24&s=2403?s=2403, 25.6.2024.

^[5] Ibidem.

^[6]Llogaritjet e shpenzimeve të pagave të jetesës (për vitin 2023) sipas hulumtimit të Qendrës për Politikën e Emancipimit mund të gjenden këtu: The Position of Workers in the Serbian Automotive Industry, https://cpe.org.rs/wp-content/uploads/2024/06/Position-of-Workers-in-Automotive-Industry-in-Serbia-CPE-WEB-2024.pdf (25.6.2024.), faqe 22.

^[7]Të ardhurat mesatare në këtë sektor ndikohen shumë nga fakti se programimi është përfshirë në këtë sektor të industrisë, me një mesatare prej 280.378 RSD, rreth €2386).

^[8]Të dhënat për muajt janar – prill, 2024. Burimi: Enti Statistikor i Republikës së Serbisë, Të ardhurat mesatare sipas punëtorit, prill 2024, https://publikacije.stat.gov.rs/G2024/HtmlL/G20241168.html (18.7.2024.).

^[9]Ministarstvo unutrašnje i spoljne trgovine (Ministria e Tregtisë së Brendshme dhe të Jashtme), Kupovna moć stanovništva – Potrošačka korpa, prill 2024 (Fuqia blerëse e popullsisë Shporta e konsumatorit, prill 2024), https://must.gov.rs/extfile/sr/8871/Korpa%20%20april%202024.pdf, 20.7.2024.

^[10]Ligji i Punës, Gazeta Zyrtare e Republikës së Serbisë, nr. 24/2005, 61/2005, 54/2009, 32/2013, 75/2014, 13/2017 – Vendimi i Gjykatës Kushtetuese, 113/2017 dhe 95/2018 – interpretim autentik.

^[11] Eurostat, Average number of actual weekly hours of work in main job, by sex, age, professional status, full-time/part-time and occupation,

https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/lfsa_ewhais__custom_11614965/bookmark/table?lang=en&bookmarkId=a56b1b2f-2acf-458b-a9e4-94cdb6751c88, 25.6.2024.

^[12]

^[13] Eurostat, Temporary employees as a percentage of the total number of employees, by sex and age (%), https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/lfsq_etpga/default/table?lang=en&category=labour.employ.lfsq.lfsq_emptemp, 25.6.2024.

^[14] Eurostat, Temporary employment agency workers by sex, age and NACE Rev. 2 activity, https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/lfsa_qoe_4a6r2/default/table?lang=en&category=labour.employ.lfsa.lfsa_qoe, 25.6.2024.

^[15]Ligji për Sigurimin nga Punësimi dhe Papunësia, Gazeta Zyrtare e Republikës së Serbisë, nr. 36/2009, 88/2010, 38/2015, 113/2017, 113/2017 – ligj tjetër, dhe 49/2021

^[16]Ligji për Ndalimin e Diskriminimit, Gazeta Zyrtare e Republikës së Serbisë, nr. 22/2009, dhe 52/2021.

^[17]Republički zavod za statistiku (Enti Statistikor i Republikës së Serbisë), Zarada zaposlenih prema delatnosti, nivoima kvalifikacije i polu, septembar 2023 (Fitimet e punonjësve sipas aktivitetit, niveleve të kualifikimit dhe gjinisë, shtator 2023), https://publikacije.stat.gov.rs/G2024/HtmlL/G20241099.html, 25.6.2024.

^[18]Poverenik za za zaštitu ravnopravnosti (Komisioneri për Mbrojtjen e Barazisë), Poseban izveštaj o diskriminaciji u oblasti rada i zapošljavanja (Raport i veçantë mbi diskriminimin në punësim dhe fushën e punës), https://ravnopravnost.gov.rs/wp-content/uploads/2023/03/12-19.pdf, 25.6.2024.

^[19]Inspektorat za rad Republike Srbije, Godišnji izveštaj Inspektorata za rad za 2023. godinu (Raporti vjetor i Inspektoratit të Punës për vitin 2023), https://www.minrzs.gov.rs/sr/dokumenti/ostalo/izvestaji-o-radu/plan-inspekcijskog-nadzora, 26.6.2024.

^[20] Ibidem.

^[21] Ibidem.

^[22]Ligji për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë, Gazeta Zyrtare e Republikës së Serbisë, nr. 35/2023.

^[23]Slađana Jovanović, Mario Reljanović, Krivična dela u oblasti rada, Beograd, 2023, https://iup.rs/wp-content/uploads/2023/06/2023-Krivi%C4%8Dna-dela-u-oblasti-rada.pdf. Ka dënime vetëm në 14% të rasteve që lidhen me vdekjen e punëtorëve. Nëse personi përgjegjës është shpallur fajtor, deri në 3% është dënuar me burgim, deri në 7% me dënim me kusht dhe deri në 4% me arrest shtëpiak.

^[24]Fond penzijskog i invalidskog osiguranja (Fondi i Pensionit dhe Aftësisë së Kufizuar), Statistički mesečni bilten I/2024 (Buletini Statistikor Mujor I/2024), mars 2024, https://www.pio.rs/sites/default/files/Statistike/Bilten/2024/Statisticki_bilten_I_2024.pdf, 26.6.2024.

^[25]Fond penzijskog i invalidskog osiguranja (Fondi i Pensionit dhe Aftësisë së Kufizuar), Prosečne penzije (Pensionet mesatare), https://www.pio.rs/sr/prosecan_iznos_penzije, 26.6.2024.

^[26]Moraju da rade i u penziji: Koliko najstarijih građana ide na posao, https://n1info.rs/biznis/posao-za-penzionere/, 26.6.2024. Ky është një vlerësim shumë i përafërt, meqë nuk ka statistika zyrtare.

^[27]Sipas Regjistrimit të popullsisë të vitit 2022 në Serbi, kishte 1.468.885 persona të moshës 65 vjeç e më shumë (https://popis2022.stat.gov.rs/sr-latn/5-vestisaopstenja/news-events/20230525-starost-i-pol/); sipas Fondit të Pensionit dhe Aftësisë së Kufizuar, në janar 2024 kishte 1.092.982 përdorues të pensioneve (përjashtuar pensionet e aftësisë së kufizuar dhe familjare). Megjithatë, ka shumë pensionistë të moshës 65+ që marrin pensione invalidore dhe nuk janë të kualifikuar për pensione pleqërie pavarësisht moshës së tyre (ata nuk kanë vite të mjaftueshme të kontributeve të paguara). Pra, vlerësimi prej 150.000 personash është shumë i përafërt pasi ky numër mund të jetë dukshëm më i lartë.

^[28]Nikola Vojnović, Evo kolika je minimalna penzija u Srbiji, koju prima skoro 140.000 penzionera, https://www.blic.rs/biznis/moj-novcanik/evo-kolika-je-trenutno-minimalna-penzija-u-srbiji/0xv20lh#:~:text=Ako% %20planirate % %20da % %20se % %20penzioni %C5% A1ete ,60.000%20 %20dinara4%87ima%C%2034.001%20e26.6.2024.dinar., 26.6.2024.

^[29] In 2024, women are eligible for retirement at age 63 years and 8 months with a minimum of 15 years of insurance contributions. This age requirement will be progressively raised to align with men’s retirement age of 65 by 2032. See: https://www.pio.rs/sr/starosna-penzija

^[30] ILOSTAT, https://www.ilo.org/shinyapps/bulkexplorer59/, 26.6.2024.

^[31] Astrov, V., Leitner, S., Mara, I., Podkaminer, L.,Weinberger-Vidovic, H. (2020): Wage developments in the Western Balkans, Moldova and Ukraine, Research Report No. 444, The Vienna Institute for International Economic Studies (wiiw), Vienna.

^[32] Ibidem.

^[33]Ligji për Këshillin Socio-ekonomik, Gazeta Zyrtare e Republikës së Serbisë, nr. 125/2004.