B&H Federata

TREGUESIT E CILËSISË SË TË DREJTAVE TË PUNËTORËVE

Igor Gajić

MUNDËSITË E PUNËSIMIT

FITIMI ADEKUAT DHE PUNA PRODUKTIVE

ORARI I DENJË I PUNËS

STABILITETI DHE SIGURIA NË PUNË

MUNDËSITË DHE TRAJTIMI I BARABARTË

MJEDISI I SIGURTË I PUNËS

SIGURIA SOCIALE

DIALOGU SOCIAL, PËRFAQËSIMI I PUNËDHËNËSVE DHE PUNËTORËVE

  1. MUNDËSITË E PUNËSIMIT

1.1 Bazat ligjore të të drejtave të punëtorëve

Ligji aktual i Punës[1] u miratua në vitin 2016, me ndryshime në vitin 2018, 2020, dy ndryshime në vitin 2021 (vendimi i Gjykatës Kushtetuese 91/21), 2022, dhe 2024.

Konfederata e Sindikatave të Pavarura dhe Shoqata e Punëdhënësve të FB&H[2] morën pjesë në procesin e miratimit të ligjit të vitit 2016 veçanërisht pasi kishte shumë ndryshime që nuk ishin në Ligjin e mëparshëm të Punës. Konfederata e Sindikatave Autonome të B&H (SSSB&H) kishte gjithsej 34 kundërshtime ndaj Projektligjit të Punës: 8 kundërshtime të SSB&H u adaptuan dhe u dakorduan; 9 kundërshtime u hoqën gjatë negociatave; 14 kundërshtime nuk u adaptuan; dhe 3 kundërshtime nuk u diskutuan as duke marrë parasysh se ato ishin jashtë kufijve të negociatave. Kundërshtimet e SSSB&H-së të cilat u adaptuan dhe u dakorduan kishin lidhje me dispozitat që kanë të bëjnë me: të dhënat për kohëzgjatjen e kontratave të punës – neni 22; puna jashtë orarit – neni 38; mbrojtja e punëtorëve në ndërrimin e natës – neni 41; të drejtat e punëtorëve për pushim ditor, javor dhe vjetor – neni 46; mënyra e përdorimit të kohës së pushimit – neni 52; mbrojtja e të miturve – neni 56; mbrojtja e të drejtave sipas marrëdhënies së punës – neni 114, dhe mbrojtja e punëtorëve që marrin pjesë në greva – neni 157[3].

Përveç Ligjit të Punës ka një varg ligjesh që rregullojnë statusin e punësimit të të punësuarve në administratën shtetërore. Lidhur me ligjet që rregullojnë të drejtat e punëtorëve ose disa të drejta specifike, Federata e B&H ka gjithashtu Ligjin për Ndërmjetësimin në Punësim dhe Sigurimet Shoqërore të Personave të Papunë, Ligjin për Inspektimet, Ligjin për Zgjidhjen Paqësore të Mosmarrëveshjeve të Punës FB&H dhe Ligjin për Grevat.

1.2. Situata e përgjithshme në tregun e punës

Sipas Anketës së Fuqisë Punëtore, e cila u krye nga Instituti Federal i Statistikave[4], statistikat mbi situatën e përgjithshme në tregun e punës në tremujorin e parë të vitit 2024 janë si më poshtë:

  • Shkalla e Aktivitetit ishte 49.1%;
  • Shkalla e punësimit ishte 41.6%[5];
  • Nuk ka statistika zyrtare lidhur me punësimin joformal, apo ndonjë lloj regjistri;
  • Shkalla e papunësisë ishte 7.5%[6].

Sa i përket numrit të të punësuarve në sektorin privat dhe publik, Instituti Federal i Statistikave nuk i ka këto të dhëna në dispozicion, dhe as ndonjë institucion tjetër qëllimi i të cilit është monitorimi dhe regjistrimi, përpunimi dhe publikimi i këtyre të dhënave, sepse ato nuk janë të parashikuara në Planin për Kërkimin Statistikor me Interes për FB&H.[7]

Numri i personave të punësuar krahasuar me tremujorin e katërt të vitit 2023 u ul me 1.4%, dhe numri i personave të papunë u rrit me 4.7%. Krahasuar me tremujorin e parë të vitit 2023 numri i personave të punësuar u rrit me 3.3% dhe numri i personave të papunë u rrit me 3.9%. Në raport me tremujorin e katërt të vitit 2023, numri i përgjithshëm i personave aktivë u ul me 0.5%. Krahasuar me tremujorin e parë të vitit 2023, numri i personave aktivë u rrit me 3.4%. Shkalla e punësimit në tremujorin e parë të vitit 2024 në krahasim me tremujorin e katërt të vitit 2023 u ul me 0.6%, ndërsa në krahasim me tremujorin e parë të vitit 2023 u rrit me 1.3%. Shkalla e papunësisë në tremujorin e parë të vitit 2024 në krahasim me tremujorin e katërt të vitit 2023 u rrit me 0.8%, ndërsa në krahasim me tremujorin e parë të vitit 2023 u rrit me 0.1%.[8]

1.3. Çështje të tjera të rëndësishme që do të analizohen brenda kësaj njësie

Deri më qershor 2024 kishte 549,382 persona të punësuar të regjistruar në Federatën e B&H. Numri i të punësuarve në krahasim me mesataren nga viti paraprak është më i madh për 8,121, që është 1.5%, ndërsa në krahasim me muajin paraprak më i madh për 587, që është 0.11%. Në korrik 2024 në regjistrat e entit të punësimit figurojnë 261,154 persona, që është një rritje prej 3,514 në krahasim me muajin e mëparshëm, gjegjësisht 1.36%. Pjesa e popullsisë femërore në numrin e personave të papunë është 157,920, që është 60.47%. Nga numri i përgjithshëm i të papunëve, 178,004 (68.16%) janë të kualifikuar, 83,150 (31.84%) janë persona të pakualifikuar dhe 99,340 (38.04%) kërkojnë punë për herë të parë. Në regjistrat e papunësisë ka pasur 56,257 persona të moshës 15 deri në 29 vjeç.[9]

Pavarësisht rritjes së vlerës së shtuar në sektorët si teknologjia informative, financat dhe sigurimet, përqindja e këtyre sektorëve në punësim është ende e ulët (3.7% e punësimit total në vitin 2019). Një pjesë e madhe e fuqisë punëtore është e punësuar në vendet me produktivitet të ulët të punësimit në bujqësi, ndërtim, turizëm dhe shitje me pakicë, ku pagat janë mesatarisht rreth 10% më të ulëta se paga mesatare në vend. Ndërmarrjet e vogla dhe të mesme (NVM) dominojnë në sferën formale të sektorit privat dhe përbëjnë 99.7% të të gjitha ndërmarrjeve në vend, dhe përbëjnë 68.3% të vlerës së shtuar dhe 80.3% të punësimit. Kompanitë e mëdha (me 250 ose më shumë të punësuar), edhe pse përbëjnë vetëm 0.3% të të gjitha bizneseve, përbëjnë mbi një të tretën e vlerës së shtuar (31.7%), dhe përbëjnë 19.7% të punësimit.[10]

  1. FITIMI ADEKUAT DHE PUNA PRODUKTIVE

2.1. Të dhënat themelore mbi fitimin

Statistikat themelore për të ardhurat e punëtorëve janë si më poshtë:

  • Paga minimale neto për vitin 2024 është 619 BAM[11] (rreth €316.48);
  • Të ardhurat mesatare neto në korrik 2024 ishin 1,384 BAM (rreth €707.63)[12];
  • Nuk ka të dhëna për të ardhurat mediane;
  • Shporta sindikale e konsumit[13] në korrik 2024 ishte vlerësuar 2,977.80 BAM (rreth €1,522.52);
  • Raporti i shportës sindikale së konsumatorit me pagën minimale ishte 1:4.8 (paga minimale mbulonte 20,78% të shportës sindikale e konsumatorit);
  • Sipas rrjetit global Clean Clothes Campaign në vitin 2021 në B&H, paga e jetesës ishte 1,801 BAM (rreth €920). Duhet theksuar se për shkak të rritjes së inflacionit, paga e jetesës tani është dukshëm më e lartë, por të dhënat më të fundit për pagën e jetesës aktualisht nuk janë të disponueshme[14];
  • Nëse i qëndrojmë të dhënave ekzistuese për pagën e jetesës për vitin 2021, mund të themi se raporti i pagës së jetesës me pagën minimale ishte 1:2,9 (paga minimale mbulonte 34,4% të pagës së jetesës);
  • Pagat neto më të ulëta janë në sektorin e akomodimit dhe shërbimeve ushqimore (822 BAM, rreth €420) dhe në ndërtim (997 BAM, €510); Fitimet më të larta neto ishin në sektorin e furnizimit me energji elektrike, gaz, avull dhe ajër të kondicionuar (2,093 BAM, rreth €1,070) dhe sektori i informacionit dhe komunikimit (2,058 BAM, rreth €1,052)[15].

2.2. Çështje të tjera të rëndësishme që do të analizohen brenda kësaj njësie

Siç është praktikë e vendosur, dhe në bazë të Rregullores për Metodologjinë e Llogaritjes dhe Përafrimit të Pagës Minimale, në fund të çdo viti qeveritë e FB&H dhe RS koordinojnë nivelin e pagës minimale për vitin pasardhës. Rritja e pagave në vitet e kaluara ka qenë statistikisht e rëndësishme, por jo e përshtatshme me inflacionin. Kjo vlen veçanërisht për koston e mallrave të konsumit.

Në analizën zyrtare statistikore përdoret kategoria “shporta e konsumatorit e sindikatave”, e cila përbëhet nga kategoritë e mëposhtme (pranë emrit është përqindja e pjesës së kategorive individuale në shportën e konsumatorit të sindikatave):

  1. Ushqimi – 43.84%;
  2. Banimi dhe shërbimet – 13.06%;
  3. Higjiena dhe mirëmbajtja e shëndetit – 8.59%;
  4. Arsimi dhe kultura – 10.85%;
  5. Veshmbathja – 12.20%;
  6. Transporti – 4.68%;
  7. Mirëmbajtja e shtëpisë – 6.78%.
  1. ORARI I DENJË I PUNËS

3.1 Të dhënat themelore për orarin e punës

Sipas Ligjit të Punës të Federatës së Bosnjës dhe Hercegovinës[16]:

  • Kohëzgjatja maksimale ligjore e punës me orar të plotë: 40 orë pune (puna jashtë orarit nuk është e përfshirë), dhe jo më shumë se 35 orë në javë për të miturit;
  • Orari mesatar i punës (të dhënat e Eurostatit për Bosnjë dhe Hercegovinën 2024): 41.7 orë pune në javë[17];
  • Maksimumi ligjor i punës jashtë orarit: 8 orë në javë;
  • Kohëzgjatja maksimale ligjore e orarit mesatar të punës gjatë rishpërndarjes së orëve të punës nuk mund të jetë më e gjatë se 52 orë në javë, dhe për punën sezonale jo më shumë se 60 orë në javë;
  • Kohëzgjatja minimale e pushimit ditor: 12 orë;
  • Kohëzgjatja minimale e pushimit javor: 24 orë;
  • Kohëzgjatja minimale e pushimit vjetor (në ditë ose javë pune): 20 ditë pune, 4 javë pune dhe më së shumti 30 ditë pune. Përjashtimisht, pushimet vjetore mund të zgjasin më shumë se 30 ditë pune, në rast se ato përcaktohen me marrëveshje kolektive, sipas natyrës së punës dhe kushteve të punës.

3.2 Informata shtesë rreth orarit të punës

Sipas Ligjit të Punës të Federatës B&H:

  • Ekzistojnë arsye specifike për zbatimin e punës jashtë orarit të parashikuara me ligj (forca madhore [zjarri, tërmetet, përmbytjet] dhe rritja e papritur e vëllimit të punës, si dhe në situata të tjera të ngjashme të punës së nevojshme);
  • Ekzistojnë arsye specifike për zbatimin e rishpërndarjes së orëve të punës të parashikuara me ligj, kur natyra e punës e kërkon atë, orari i punës me kohë të plotë dhe me kohë të pjesshme mund të riplanifikohet në mënyrë që gjatë një periudhe të zgjasë më shumë, dhe gjatë periudhës së dytë më pak se puna me orar të plotë, me paralajmërimin se java mesatare e punës gjatë riplanifikimit nuk mund të jetë më e gjatë se 52 orë në javë, dhe për punën sezonale jo më shumë se 60 orë në javë;
  • Puna jashtë orarit paguhet me një shkallë më të lartë (të paktën 25% e pagës neto për orë)[18].

3.3. Çështje të tjera të rëndësishme që do të analizohen brenda kësaj njësie

Nëse orët shtesë të punëtorëve zgjasin më shumë se tre javë të njëpasnjëshme ose më shumë se 10 javë gjatë vitit kalendarik, punëdhënësi duhet ta njoftojë inspektimin përkatës të punës për punën jashtë orarit.[19] Gjatë punës sezonale, punëtori ka të drejtë për pushim ditor që zgjat të paktën 10 orë të njëpasnjëshme dhe për punëtorët e mitur që zgjat të paktën 12 orë të njëpasnjëshme[20]. Numri mesatar i orëve të zakonshme javore të punës në punën kryesore sipas kategorive të aktivitetit në vitin 2022, arriti në 41.3 për gratë dhe 42.0 për burrat, në aktivitetet bujqësore 37.1 për gratë, dhe 41.8 për burrat, aktivitetet jobujqësore gratë 49.9, dhe burrat 42.2, dhe në aktivitetet e shërbimeve gratë 41.7 dhe burrat 41.9.[21]

  1. STABILITETI DHE SIGURIA NË PUNË

4.1. Informata rreth stabilitetit të punës

Kontratat e punës me afat të caktuar rregullohen me parimet e mëposhtme të Ligjit të Punës të FB&H:

  • Kontrata e punës me afat të caktuar nuk mund të vendoset për një periudhë më të gjatë se 36 muaj;
  • Nëse punëmarrësi rinovon shprehimisht ose në mënyrë të nënkuptuar një kontratë pune me afat të caktuar me të njëjtin punëdhënës, gjegjësisht nëse shprehimisht ose në mënyrë të nënkuptuar lidh kontrata të njëpasnjëshme me afat të caktuar për një periudhë më të gjatë se tre vjet pa ndërprerje, ajo kontratë do të konsiderohet si kontratë me afat të pacaktuar.

4.2. Informata rreth sigurisë në punë

  • Arsyet e shkëputjes së kontratës përcaktohen me ligjin e punës;
  • Procedura për shkëputjen e një kontrate parashikohet me ligjin e punës;
  • Periudha e njoftimit parashikohet me Ligjin e Punës vetëm për një situatë (nëse kjo shkëputje justifikohet për arsye ekonomike, teknike ose organizative, ose punëmarrësi nuk ka më mundësi të përmbushë detyrimet e tij nga marrëdhënia e punës);
  • Punëdhënësi mund t’ia shfuqizojë punëmarrësit kontratën e punës, pa detyrimin e respektimit të periudhës së njoftimit, në rast se punëmarrësi është përgjegjës për shkelje të rëndë ose shkelje të rëndë të detyrimeve të punës nga kontrata e punës, dhe të cilat janë të natyrës ku nuk do të kishte bazë për të pritur që punëdhënësi ta vazhdonte marrëdhënien e punës;
  • Periudha e njoftimit nuk mund të jetë më e shkurtër se shtatë ditë në situatën kur punëmarrësi shkëput kontratën e punës, as më e shkurtër se 14 ditë në situatën kur punëdhënësi shkëput kontratën e punës;
  • Kompensimi për largim nga puna parashihet në situatat kur punëmarrësi ka lidhur kontratë pune për një periudhë të pacaktuar me një punëdhënës, dhe punëdhënësi shkëput kontratën e punës pas të paktën dy vjet pune të vazhdueshme, përveç rasteve kur kontrata shkëputet për shkak të shkeljes së detyrimeve nga marrëdhëniet e punës ose për shkak të mospërmbushjes së detyrimeve nga kontrata e punës nga punëmarrësi. Në rastin e shkëputjes së kontratës së punës të punëtorit me kapacitete të redukturara pune i takon gjithashtu kompensimi për largim. Kompensimi nuk mund të caktohet në një shumë që është më pak se një e treta e pagës mesatare mujore që i paguhet punëmarrësit në tre muajt e fundit para përfundimit të kontratës së punës, për çdo vit pune të përfunduar tek ai punëdhënës i njëjtë;
  • Në rastin e shkëputjes së kontratave të punës, të gjithë punëmarrësit kanë të drejtë të marrin pagesë për të gjitha pagat e detyruara dhe të papaguara dhe përfitimet e tjera që kanë fituar gjatë punës së tyre. Punëmarrësit mund të kenë edhe të drejta të tjera, në varësi të mënyrës së ndërprerjes së marrëdhënies së punës;
  • Nëse gjykata përcakton se ndërprerja ishte e paligjshme, ajo mund ta detyrojë punëdhënësin ta kthejë punëtorin në punë, me kërkesën e tij, në pozitën që ai mbante ose pozita të tjera të përshtatshme dhe t’i paguajë si kompensim një pagë në të njëjtën shumë që punëtori do të kishte fituar nëse do të vazhdonte të punonte dhe të kompensojë dëmin e tij, ose t’ia paguajë punëtorit: një kompensim pagese në të njëjtën madhësi të pagës që punëtori do të kishte fituar nëse do të punonte; kompensimi për dëmet e pësuara;
  • Nëse punëmarrësi ndërpret punën përpara përfundimit të periudhës së njoftimit, pa pëlqimin e punëdhënësit, punëdhënësi ka të drejtë për kompensim sipas rregulloreve të përgjithshme për kompensimin e dëmeve;
  • Punëmarrësi që kundërshton ndërprerjen e punës mund të kërkojë që gjykata të vendosë masa të përkohshme për kthimin e tij në punë, deri në përfundimin e procesit gjyqësor.
  • E drejta për kompensim financiar fitohet nga një person i papunë, i cili në momentin e përfundimit të marrëdhënies së punës ka pasur të paktën tetë muaj punë të vazhdueshme ose tetë muaj me pushime në 18 muajt e fundit;
  • Personi i papunë ka të drejtë për kompensim financiar kur nuk ka kontribuar me vetëdije në ndërprerjen e marrëdhënies së punës[22].

4.3. Çështje të tjera të rëndësishme që do të analizohen brenda kësaj njësie

Edhe pse ligji mbron të drejtat e punëtorëve në rastin e ndërprerjes së punës, praktika shpesh tregon se punëtorët nuk i përdorin të drejtat e tyre, qoftë për shkak të frikës për ekzistencën e tyre të përditshme, ose për shkak të mungesës së njohurive të tyre për ligjin. Shpesh ndodh që punëmarrësit, me synim të punëdhënësit, të nënshkruajnë marrëveshje që i japin fund marrëdhënies së punës në të cilën ata bien dakord për më pak të drejta se ato të garantuara me ligj, dhe në këtë mënyrë e bëjnë të pamundur më vonë realizimin e këtyre të drejtave ose çdo forme të mbrojtjes institucionale.

  1. MUNDËSITË DHE TRAJTIMI I BARABARTË

5.1. Informata rreth sistemit kombëtar kundër diskriminimit

Ligji për Ndalimin e Diskriminimit u miratua në vitin 2009[23]. Një specifikë unike është se Ligji për Ndalimin e Diskriminimit është në nivel shtetëror dhe entitetet (FB&H dhe RS) nuk kanë ligje të veçanta që i rregullojnë këto fusha. Diskriminimi në fushën e punës rregullohet nga ky ligj, si dhe nga Ligji i Punës dhe disa ligje të tjera. Diskriminimi në përgjithësi, përfshirë diskriminimin në fushën e punës, ndalohet në bazë të çdo karakteristike personale. Ndalimi i diskriminimit zbatohet për të gjitha organet publike, si dhe për të gjithë personat fizikë dhe juridikë, në sektorin publik dhe privat, dhe në të gjitha fushat, në veçanti: në punësim, anëtarësim në organizatat profesionale, arsim, trajnim, strehim, kujdes shëndetësor, mbrojtje sociale, mallra dhe shërbime të destinuara për publikun ose publike, dhe kryerje të aktiviteteve ekonomike dhe shërbimeve publike. Avokati i Popullit[24] për të Drejtat e Njeriut të Bosnjës dhe Hercegovinës merr ankesa dhe kryen hetime ex officio në rastet kur përcakton shkelje dhe probleme në përmbushjen e të drejtave që rezultojnë nga Konventa Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut, si dhe të drejtën për punë dhe punësim.[25]

5.2 Informata rreth sistemit kombëtar të barazisë gjinore

Ekzistojnë rregulla specifike që ndalojnë diskriminimin në bazë të detyrimeve gjinore dhe familjare, të cilat ndër të tjera ndalojnë bërjen e pyetjeve në lidhje me statusin martesor ose familjar gjatë intervistave të punësimit. Nuk ka pushim të paguar për baballarët, por bashkëshortët mund të bien dakord se kush prej tyre do të përdorë pushimin prindëror, kështu që në situatën që babai e përdor atë, nëna duhet të kthehet në punë. Pushimi i detyrueshëm i lehonisë është 42 ditë, pas së cilës leja prindërore mund të zgjasë deri në një vit pas lindjes së fëmijës[26].

5.3. Informata rreth efekteve të sistemit kundër diskriminimit

Pabarazitë gjinore janë të rëndësishme në lidhje me aspekte të caktuara të punësimit. Shikuar sipas gjinisë, kishte pothuajse dy herë më shumë burra aktivë në krahasim me numrin e grave aktive. Shkalla e aktivitetit për burrat ishte 62.2% ndërsa shkalla e aktivitetit për gratë ishte 36.6%. E njëjta gjë vlen edhe për shkallën e punësimit që ishte 55.1% për burrat dhe 28.8% për gratë. Shkalla e papunësisë për burrat ishte 11.5%, dhe për gratë 21.2%. Në popullsinë aktive, 560.000 janë burra ose 61.8%, dhe 346.000 janë gra ose 38.2%. Ndër të punësuarit, 496.000 ose 64.5% janë burra ndërsa 273.000 ose 35.5% janë gra. Nga numri i përgjithshëm i të papunëve, 64.000 ose 46.7% janë burra, dhe 73.000 ose 53.3% janë gra.[27]

Parimi “paga e barabartë për punë të barabartë” pranohet me Ligjin e Punës të FB&H.

5.4. Çështje të tjera të rëndësishme që do të analizohen brenda kësaj njësie

Raporti Special mbi Efektivitetin e Zgjidhjeve Ligjore për Rehabilitimin Profesional dhe Punësimin e Personave me Invaliditet në Bosnjë dhe Hercegovinë, ku Avokatët e Popullit përpiluan një raport të detajuar dhe rekomandime për institucionet të cilat janë në zinxhirin e punësimit, është një raport i veçantë i krijuar me qëllim të përcaktimit se në çfarë mase zbatohen zgjidhjet ligjore ekzistuese dhe nëse (mos)zbatimi i zgjidhjeve ligjore mund të çojë në punësim të dobët të personave me invaliditet.[28]

  1. MJEDISI I SIGURTË I PUNËS

6.1. Treguesit e ofrimit të masave adekuate për mbrojtjen dhe sigurinë e punëtorëve

Nuk ka statistika zyrtare për punëtorët që humbën jetën ose që pësuan lëndime në vendin e punës. Vetëm Inspektorati i Punës ose ministria përkatëse mund t’i kenë këto informata. Ne kemi dërguar kërkesa për qasjen në të dhëna në bazë të Ligjit për Qasje të Lirë në Informata, por nuk e kemi marrë këtë informatë, as pas kalimit të afatit të parashikuar me ligjin në fjalë.

6.2 Organizimi i sistemit të shëndetit dhe sigurisë në punë

Punëdhënësi është i detyruar t’i informojë përfaqësuesin për shëndetin dhe sigurinë në punë, këshillin e punëtorëve dhe sindikatës dy herë në vit për rreziqet ndaj shëndetit dhe sigurisë, si dhe masat që ata kanë ndërmarrë dhe do të marrin për të përmirësuar mbrojtjen e shëndetit dhe sigurisë. 

Punëtorët kanë të drejtë të refuzojnë të punojnë nëse besojnë se kërcënohen nga rreziku i menjëhershëm për jetën ose shëndetin dhe janë të detyruar ta njoftojnë menjëherë mbikëqyrësin e tyre dhe/ose bashkëpunëtorin profesional të caktuar, inspektorin e punës përgjegjës dhe përfaqësuesin e punëtorit.

Nëse inspektori i punës konstaton se ekziston rrezik i menjëhershëm për jetën dhe shëndetin e punëtorëve në punë, ai do të sjellin vendim që ndalon punën në atë vend pune.[29]

6.3. Çështje të tjera të rëndësishme që do të analizohen brenda kësaj njësie

Ligji i Punës parasheh se nëse një punëtor pëson një dëmtim në vendin e punës ose sëmuret nga një sëmundje profesionale, punëdhënësi nuk mund ta ndërpresë kontratën e punës të lidhur për një periudhë të pacaktuar dhe as kontrata e punës me afat të caktuar nuk mund të shkëputet gjatë periudhës së pamundësisë së përkohshme për të punuar për shkak të trajtimit ose shërimit, përveç nëse punëtori ka bërë gabim të rëndë ose shkelje të rëndë të detyrimeve të punëtorit të definuar në kontratën e punës.

Ligji i Punës parasheh se një punëtor që nuk ndjek rregullat për sigurinë dhe shëndetin në punë kryen shkelje të rëndë të detyrimeve të punëtorëve.

Sipas Ligjit për Sigurimin Shëndetësor, kur bëhet fjalë për lëndime në vendin e punës, ose në rastin e sëmundjes profesionale, palët e siguruara duhet të mbulohen për:

  • Kujdesin shëndetësor dhe procedurat për zbulimin dhe parandalimin e lëndimeve në vendin e punës dhe sëmundjeve profesionale;
  • Ndihmën e duhur mjekësore dhe ndihmat ortopedike me qëllim të trajtimit dhe rehabilitimit mjekësor nga pasojat e lëndimeve në vendin e punës dhe sëmundjeve profesionale me qëllim të krijimit të aftësisë profesionale;
  • Kompensimin e shpenzimeve të udhëtimit në lidhje me përdorimin e kujdesit shëndetësor dhe rehabilitimin e shkaktuar nga dëmtimet në vendin e punës, gjegjësisht sëmundjeve profesionale;
  • Kompensimin e pagës për të gjithë kohëzgjatjen e pushimit mjekësor të shkaktuar nga dëmtimi në vendin e punës ose sëmundja profesionale.

Kujdesi shëndetësor u jepet personave të siguruar në institucionet shëndetësore dhe nga profesionistë privatë të kujdesit shëndetësor me të cilët fondi vendor i sigurimeve ka lidhur marrëveshje për ofrimin e shërbimeve shëndetësore.

  1. SIGURIA SOCIALE

7.1 Shuma adekuate e pensioneve të punëtorëve

  • Pensioni mesatar në gusht 2024 ishte 723.39 BAM (€86) dhe përbën 53.74% të pagës mesatare në FB&H;
  • Shuma e pensionit më të ulët në gusht 2024 ishte 53 BAM (€293.24)[30] dhe përbën 31.84% të pagës së jetesës në B&H dhe 42.60% të pagës mesatare në Federatën B&H;
  • Pensioni më i lartë në gusht 2024 ishte 2,867.65 BAM (€1,466.21)[31];
  • Nuk është në dispozicion shuma e pensionit median;
  • Raporti i shportës sindikale së konsumatorit[32] (rreth €1,522.52) me pensionin më të ulët ishte 1:5,2 (pensioni më i ulët mbulon 19.25% të shportës sindikale), dhe shporta sindikale së konsumatorit ndaj pensionit mesatar ishte 1:4,11 ( pensioni mesatar mbulon 24.31% të shportës sindikale);
  • nëse marrim parasysh llogaritjen e pagës së jetesës së rrjetit global Clean Clothes Campaign (rreth €920 për B&H), raporti i pagës së jetesës me pensionin minimal është afërsisht 1:3.14 (pensioni minimal mbulon 31.84% të paga e jetesës), dhe paga e jetesës ndaj pensionit mesatar është afërsisht 1:2.48 (pensioni mesatar mbulon 42.60% të pagës së jetesës);
  • Numri i pensionistëve të punësuar në qershor 2024 që ishin të paktën 66 vjeç ishte 3,868[33].
  1. DIALOGU SOCIAL, PËRFAQËSIMI I PUNËDHËNËSVE DHE PUNËTORËVE

8.1. Të dhëna themelore mbi efektet e dialogut social dhe negocimit kolektiv

Shkalla e sindikalizimit të punëtorëve (shkalla e anëtarësisë në sindikata) nuk është e regjistruar zyrtarisht. Mbulimi nga negocimi kolektiv në nivel vendi gjithashtu nuk dihet.

Në përputhje me Ligjin e Punës të FB&H, Ministria Federale e Punës dhe Politikës Sociale miratoi një Vendim mbi Përfaqësueshmërinë e SSSB&H në Territorin e Federatës B&H, numër I 03-34/13-15/15.

Konfederata e Sindikatave Autonome të B&H përbëhet nga 24 degë sindikatash. Ekzistojnë edhe 7 komitete kantonale të SSSB&H, të cilat veprojnë në territorin e 9 kantoneve në FB&H. Brenda SSSB&H ekziston edhe Forumi i Grave dhe Seksioni i të Rinjve. SSSB&H njihet si partner social relevant për Qeverinë e FB&FH dhe Shoqatën e Punëdhënësve FB&H dhe merr pjesë në punën e Këshillit Ekonomik-Social për territorin e FB&H.

8.2. Informata shtesë mbi negocimin e dialogut social

Këshilli Ekonomik-Social, organi më i lartë trepalësh në territorin e FB&FH, u themelua më 2002 me nënshkrimin e Marrëveshjes për Themelimin e Këshillit Ekonomik-Social për Territorin e FB&FH[34] nga përfaqësuesit e qeverisë së FB&H, Konfederatës së Sindikatave të Autonome të B&H dhe Shoqatës së Punëdhënësve FB&H.[35]

Në bazë të nenit 137 seksioni 2, nenit 138 seksioni 1, dhe nenit 182 seksioni 1 i Ligjit të Punës (“Gazeta Zyrtare e Federatës B&H”, nr. 62/15), Shoqata e Punëdhënësve të FB&FH,, dhe Konfederata e Sindikatave të Autonome të B&H, nënshkruan një Marrëveshje të Përgjithshme Kolektive për Territorin e FB&FH[36].

Shoqata e Punëdhënësve në FB&H u themelua në vitin 2002 si organizatë vullnetare jofitimprurëse dhe e pavarur e punëdhënësve në FB&H[37]. Shoqata aktualisht ka 17 anëtarë kolektivë[38].

Nuk ka informata nëse punëdhënësit e huaj përfshihen në procesin e negocimit kolektiv dhe nuk ka të dhëna që konfirmojnë nëse ata janë anëtarë të shoqatave përfaqësuese të punëdhënësve.

Production of this document was supported by Rosa Luxemburg Stiftung Southeast Europe with funds of the German Federal Foreign Office. This publication or parts of it can be used by others for free as long as they provide a proper reference to the original publication. The content of the publication is the sole responsibility of the Centre for the Politics of Emancipation and does not necessarily reflect a position of RLS.

[1]Ligji i Punës (“Gazeta zyrtare e Federatës së Bosnjës dhe Hercegovinës, nr. 26/16, 89/18, 23/20 – Vendim i Gjykatës Kushtetuese, 49/21, 103/21, 44/22 dhe 39/24)

[2] Info business newsletter, What Will the New Law of the Federation of BiH Bring, (July/August 2015),

[3]Gazeta Zyrtare e Federatës BiH, nr. 43/99, 31/00, 29/03.

[4] https://fzs.ba/

[5]Sipas statistikave zyrtare, popullsia në moshë pune është nga 15 deri në 89 vjeç. Anketa e Fuqisë Punëtore për tremujorin e parë 2024, nr. 21.1.1., (26.6.2024) Instituti Federal i Statistikave, https://fzs.ba/index.php/publikacije/saopcenjapriopcenja/ankete/, faqe 2

[6] Papunësia llogaritet për popullsinë nga 15 deri në 74 vjeç. Anketa e Fuqisë Punëtore për tremujorin e parë të 2024.

[7] https://ero.ba/2024/07/29/u-federaciji-je-548-795-zaposlenih-polovina-je-u-javnom-sektoru/

[8]Anketa e Fuqisë Punëtore për tremujorin e parë të vitit 2024, nr. 21.1.1, (26.6.2024) Instituti Federal i Statistikave, https://fzs.ba/index.php/publikacije/saopcenjapriopcenja/ankete/, faqe 2

[9]Bilten, Pasqyra statistikore nr. 7/24 (Korrik 2024) https://www.fzzz.ba/ckFinderFiles/bilteni/2024/Bilten%20FZZZ%202024-07.pdf?csrt=1503406833116679546, faqe 2

[10]Vendimi për miratimin e strategjisë së punësimit të Federatës së Bosnjës dhe Hercegovinës (2023-2030), Gazeta Zyrtare e Federatës BiH nr. 94/23 https://fzzpr.gov.ba/files/Strategije/Strategija-zaposljavanja-u-FBiH-2023-2030.pdf, faqe 31

[11]Vendimi për shumën e pagës minimale për vitin 2024 (“Gazeta Zyrtare FBiH,” nr. 101/23)

[12]https://fzs.ba/index.php/publikacije/mjesecni-bilteni/ botuar edhe në “Gazetën Zyrtare të Federatës BiH,” nr. 47/24 nga 21 qershori 2024,

[13]Në analizën zyrtare statistikore përdoret kategoria “shporta e konsumatorit të sindikatave”, e shpjeguar më hollësisht në seksionin 2.2

[14] https://www.sssbih.com/wp-content/uploads/2024/08/Sindikalna-potrosacka-korpa_juli-2024.pdf

[15] Bilten, Statistical overview no. 10/24 (Tetor 2024), https://fzs.ba/index.php/publikacije/mjesecni-bilteni/

[16]Ligji i Punës (“Gazeta Zyrtare e Federatës së Bosnjës dhe Hercegovinës, nr. 26/16, 89/18,23/20 – Vendim i Gjykatës Kushtetuese, 49/21, 103/21,44/22 dhe 39/24)

[17]Eurostat, të dhëna zyrtare – shikuar në https://www.klix.ba/biznis/privreda/eurostat-istrazivanje-gradjani-bih-u-prosjeku-rade-41-4-sata-sedmicno/240530108. Të dhënat ekzistojnë vetëm për Bosnjën dhe Hercegovinën, ndërsa nuk ka asnjë, apo edhe statistika zyrtare për entitetet (Republikën Srpska dhe Federatën e Bosnjës dhe Hercegovinës)

[18]Kontrata e përgjithshme kolektive në territorin e Federatës së Bosnjës dhe Hercegovinës, Gazeta Zyrtare e Federatës BiH, nr. 48/16

[19]Neni 38 Seksioni 2. Ligji i Punës

[20]Neni 45 Seksioni 2. Ligji i Punës

[21]Gratë dhe burrat në Bosnjë dhe Hercegovinë (2023), https://bhas.gov.ba/data/Publikacije/Bilteni/2024/FAM_00_2023_TB_1_BS.pdf, faqe 69

[22]Ligji për Ndërmjetësimin në Punësim dhe Sigurimet Shoqërore të Personave të Papunë (“Gazeta Zyrtare FBiH,” nr. 55/00, 41/01, 22/05, dhe 9/08), Rregullorja për regjistrat në fushën e punësimit (“Gazeta Zyrtare FBiH,” nr 24/06) dhe Ligji për sigurimin shëndetësor (“Gazeta Zyrtare FBiH,” br 30/97, 7/02 dhe 70/08) 

[23]Gazeta Zyrtare e Bosnjës dhe Hercegovinës numër 59/09

[24] https://www.ombudsmen.gov.ba/Default.aspx?id=19&lang=BS#

[25] https://www.ombudsmen.gov.ba/Novost.aspx?newsid=1492&lang=HR

[26]Zbulimi i pabarazisë në vendin e punës në Bosnjë dhe Hercegovinë: Analizë krahasuese e mekanizmave të raportimit të hendekut gjinor të pagave;; https://www.undp.org/sites/g/files/zskgke326/files/2023-08/razotkrivanje_neravnopravnosti_u_radnom_okruzenju_u_bosni_i_hercegovini_komparativna_analiza_mehanizama_izvjestavanja_o_rodnom_jazu_u_platama_0.pdf, faqe 50.

[27]Anketa Fuqisë Punëtore për tremujorin e parë të vitit 2024, Instituti Federal i Statistikave nr. 21.1. (26.6. 2024)https://fzs.ba/wp-content/uploads/2024/06/21.1.1.pdf, faqe 2

[28]Raport i veçantë mbi efektivitetin e zgjidhjeve ligjore për rehabilitimin profesional dhe punësimin e personave me invaliditet në Bosnjë dhe Hercegovinë, https://www.ombudsmen.gov.ba/documents/obmudsmen_doc2021072208592983cro.pdf , faqe 78

[29]Ligji për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë, Gazeta Zyrtare e FB&H numër 79/20, neni 53

[30] https://www.fzmiopio.ba/redovito-uskladivanje-mirovina-za-2024-godinu-iznosi-655/?lang=ba

[31] https://www.fzmiopio.ba/dokumenti/statistika/?lang=ba

[32] Në analizën zyrtare statistikore është përdorur kategoria “shporta sindikale e konsumatorit”, shpjeguar më hollësisht në seksionin 2.2, shih: https://www.sssbih.com/wp-content/uploads/2024/08/Sindikalna-potrosacka- korpa_juli-2024.pdf

[33] https://nap.ba/post/824677/mala-razlika-broja-zaposlenih-i-penzionera-u-fbih-radno-stanovnistvo-odlazi-sve-manje-novca-za-penzije-

[34]Gazeta Zyrtare e FB&H, nr. 47/02, 42/03 dhe 08/08

[35] Shih: https://www.sufbih.ba/esv/

[36] Gazeta Zyrtare e FB&H, no. 48/16

[37] Shih: http://www.upFB&H.ba/o-nama

[38] Shih: http://www.upFB&H.ba/kolektivni-clanovi